Le dodici colonie
The twelve colonies


Fonti latine Fonti Greche Epigrafi

Livio


Nel 209 dodici colonie rifiutano l'aiuto richiesto da Roma secondo la formula togatorum nella guerra contro Annibale (Liv. (XXVII, 9-10)
Roma, nel 204, come ritorsione postuma impone pesanti sanzioni (Liv. XXIX, 15).
In 209 B.C., 12 colonies refuse to give to Rome the requested help during the Hannibalic war (Liv. (XXVII, 9-10).
In 204  Rome, imposes heavy sanctions (Liv. XXIX, 15).
(Liv. XXVII, 9) Triginta tum coloniae populi Romani erant; ex iis duodecim, cum omnium legationes Romae essent, negauerunt consulibus esse unde milites pecuniamque darent. eae fuere Ardea, Nepete, Sutrium, Alba, Carseoli, Sora, Suessa, Circeii, Setia, Cales, Narnia, Interamna. noua re consules icti cum absterrere eos a tam detestabili consilio uellent, castigando increpandoque plus quam leniter agendo profecturos rati, eos ausos esse consulibus dicere aiebant quod consules ut in senatu pronuntiarent in animum inducere non possent; non enim detractationem eam munerum militiae, sed apertam defectionem a populo Romano esse. redirent itaque propere in colonias et tamquam integra re, locuti magis quam ausi tantum nefas, cum suis consulerent.

admonerent non Campanos neque Tarentinos esse eos sed Romanos, inde oriundos, inde in colonias atque in agrum bello captum stirpis augendae causa missos. quae liberi parentibus deberent, ea illos Romanis debere, si ulla pietas, si memoria antiquae patriae esset. consulerent igitur de integro; nam tum quidem quae temere agitassent, ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali uictoriae esse.
cum alternis haec consules diu iactassent, nihil moti legati neque se quid domum renuntiarent habere dixerunt neque senatum suum quid noui consuleret, ubi nec miles qui legeretur nec pecunia quae daretur in stipendium esset.
cum obstinatos eos uiderent consules, rem ad senatum detulerunt, ubi tantus pauor animis hominum est iniectus ut magna pars actum de imperio diceret: idem alias colonias facturas, idem socios; consensisse omnes ad prodendam Hannibali urbem Romanam.
C'erano allora 30 colonie del popolo romano; di queste 12, quando le legazioni [degli ambasciatori] di tutte erano a Roma, negarono ai consoli di poter dare [a Roma] soldati e denaro. Queste furono Ardea, Nepete, Sutrium, Alba, Carseoli, Sora, Suessa, Circeii, Setia, Cales, Narnia, Interamna. I consoli colpiti dalla novità, volendo farli desistere da così detestabile idea, convinti che avrebbero ottenuto più castigando e rimproverando piuttosto che agendo dolcemente, dissero che loro avevano osato dire ai consoli ciò che i consoli non avrebbero osato pronunziare nel Senato. Infatti non si trattava di una semplice inosservanza dall'obbligo di fornire i soldati, ma di una aperta defezione dal popolo romano.Ritornassero dunque subito alle proprie colonie e come se nulla fosse accaduto, come se avessero osato parlato più di quanto era lecito, si consultassero con i suoi. Li ammonissero che loro non erano né Campani né Tarantini bensì Romani, oriundi da Roma, da Roma mandati nelle colonie e negli territori conquistati con la guerra con l'obbiettivo di aumentare la loro stirpe di Romani. Ciò che i figli dovevano ai genitori, essi lo dovevano ai Romani, se ancora avevano affetto filiale, se avevano memoria dell'antica patria. Si consultassero quindi daccapo; infatti ciò che temerariamente avevano fatto era un tradimento dell'impero Romano, un dare la vittoria ad Annibale.

Avendo i consoli alternativamente a lungo detto queste cose, gli ambasciatori, per nulla smossi, dissero che non avevano niente da riferire a casa, né il loro Senato qualcosa di nuovo da deliberare, poiché non vi era più né soldato da arruolare né denaro da dare come paga. Quando i consoli li videro ostinati, riportarono la cosa al Senato dove tanto fu lo spavento negli animi degli uomini che la maggior parte dava per perso l'impero: "altrettanto avrebbero fatto le altre colonie, altrettanto gli alleati, tutti concordavano nell'abbandonare la città di Roma ad Annibale.

 
(Liv. XXVII, 10) [10] Consules hortari et consolari senatum et dicere alias colonias in fide atque officio pristino fore: eas quoque ipsas quae officio decesserint si legati circa eas colonias mittantur qui castigent, non qui precentur, uerecundiam imperii habituras esse.

permissum ab senatu iis cum esset, agerent facerentque ut e re publica ducerent, pertemptatis prius aliarum coloniarum animis citauerunt legatos quaesiueruntque ab iis ecquid milites ex formula paratos haberent. pro duodeuiginti coloniis M. Sextilius Fregellanus respondit et milites paratos ex formula esse, et si pluribus opus esset plures daturos, et quidquid aliud imperaret uelletque populus Romanus enixe facturos; ad id sibi neque opes deesse, animum etiam superesse.

consules parum sibi uideri praefati pro merito eorum sua uoce conlaudari [eos] nisi uniuersi patres iis in curia gratias egissent, sequi in senatum eos iusserunt. senatus quam poterat honoratissimo decreto adlocutos eos, mandat consulibus ut ad populum quoque eos producerent, et inter multa alia praeclara quae ipsis maioribusque suis praestitissent recens etiam meritum eorum in rem publicam commemorarent. ne nunc quidem post tot saecula sileantur fraudenturue laude sua: Signini fuere et Norbani Saticulanique et Fregellani et Lucerini et Uenusini et Brundisini et Hadriani et Firmani et Ariminenses, et ab altero mari Pontiani et Paestani et Cosani, et mediterranei Beneuentani et Aesernini et Spoletini et Placentini et Cremonenses.

harum coloniarum subsidio tum imperium populi Romani stetit, iisque gratiae in senatu et apud populum actae. duodecim aliarum coloniarum quae detractauerunt imperium mentionem fieri patres uetuerunt, neque illos dimitti neque retineri neque appellari a consulibus; ea tacita castigatio maxime ex dignitate populi Romani uisa est.

Ed i consoli ad esortare e a consolare il Senato e a dire che le altre colonie sarebbero rimaste fedeli nel precedente impegno: "anche quelle stesse che erano venute meno agli impegni se si mandassero degli ambasciatori per quelle colonie che le rimproverassero, e non le pregassero, avrebbero avuto il rispetto dell'impero". Avendo il senato dato loro il permesso di agire e fare per il bene della repubblica, saggiati prima gli animi delle altre colonie, convocarono gli ambasciatori e chiesero se avessero pronti i soldati secondo gli accordi [formula togatorum]. Per le 18 colonie M. Sextilius Fregellanus rispose che erano pronti i soldati secondo la formula [togatorum] e che se ci fosse stata necessità di altri soldati, altri avrebbero dati e qualsiasi altra cosa avesse comandato e voluto il popolo romano, avrebbero fatto di cuore; a loro infatti e non mancavano le forze ed il coraggio era abbondante.

Ed i consoli, sembrando loro poco di averli lodati per il loro merito solo con la loro voce e se tutti i Padri non li avessero ringraziati nella curia, li condussero con se in Senato. Il Senato, dopo averli ringraziati con il miglior decreto possibile, diede mandato ai consolo di presentarli davanti al popolo e tra i molti altri benefizi che avevano reso a loro ed ai loro antenati, commemorassero il merito loro recente verso la Repubblica. Né ora, dopo tanti secoli si taccia o si privino delle loro lodi: furono i Signini ed i Norbano, ed i Saticolani e Fregellani e i Lucerini e Venusini e Brindisini ed Adriani e Firmani e Ariminensi e, dall'altro mare, i Pontini ed il Pestani ed i Cosani e, tra le terre, i Beneventani e gli Aesernini e gli Spoletini ed i Piancentini ed i Cremonensi. Con l'aiuto di queste colonie si mantenne allora l'impero del popolo Romano ed a loro ringraziamenti furono resi in Senato e presso il popolo. Delle altre 12 colonie che rifiutarono l'impero, vietarono di parlare i Patres, né che i loro ambasciatori fossero dimessi, né trattenuti, né chiamati dai consoli; questa punizione tacita sembrò massimamente adatta alla dignità del popolo Romano.

(Liv. XXIX 15) Cum de supplemento legionum quae in prouinciis erant ageretur, tempus esse a quibusdam senatoribus subiectum est quae dubiis in rebus utcumque tolerata essent, ea dempto iam tandem deum benignitate metu non ultra pati. erectis exspectatione patribus subiecerunt colonias Latinas duodecim quae Q. Fabio et Q. Fuluio consulibus abnuissent milites dare, eas annum iam ferme sextum uacationem militiae quasi honoris et beneficii causa habere cum interim boni obedientesque socii pro fide atque obsequio in populum Romanum continuis omnium annorum dilectibus exhausti essent. sub hanc uocem non memoria magis patribus renouata rei prope iam oblitteratae quam ira inritata est.

itaque nihil prius referre consules passi, decreuerunt ut consules magistratus denosque principes Nepete Sutrio Ardea Calibus Alba Carseolis Sora Suessa Setia Circeiis Narnia Interamna--hae namque coloniae in ea causa erant--Romam excirent; iis imperarent, quantum quaeque earum coloniarum militum plurimum dedisset populo Romano ex quo hostes in Italia essent, duplicatum eius summae numerum peditum daret et equites centenos uicenos; si qua eum numerum equitum explere non posset pro equite uno tres pedites liceret dare; pedites equitesque quam locupletissimi legerentur mitterenturque ubicumque extra Italiam supplemento opus esset. si qui ex iis recusarent, retineri eius coloniae magistratus legatosque placere neque si postularent senatum dari priusquam imperata fecissent.

stipendium praeterea iis coloniis in milia aeris asses singulos imperari exigique quotannis, censumque in iis coloniis agi ex formula ab Romanis censoribus data; dari autem placere eandem quam populo Romano; deferrique Romam ab iuratis censoribus coloniarum priusquam magistratu abirent.

ex hoc senatus consulto accitis Romam magistratibus primoribusque earum coloniarum consules cum milites stipendiumque imperassent, alii aliis magis recusare ac reclamare: negare tantum militum effici posse: uix si simplum ex formula imperetur enisuros: orare atque obsecrare ut sibi senatum adire ac deprecari liceret: nihil se quare perire merito deberent admisisse; sed si pereundum etiam foret, neque suum delictum neque iram populi Romani ut plus militum darent quam haberent posse efficere.

consules obstinati legatos manere Romae iubent, magistratus ire domum ad dilectus habendos: nisi summa militum quae imperata esset Romam adducta neminem iis senatum daturum. ita praecisa spe senatum adeundi deprecandique dilectus in iis duodecim coloniis per longam uacationem numero iuniorum aucto haud difficulter est perfectus.

English text: